Białystok

Zamenhodf twórca esperanto.Na ścianie sąsiedniego domu przy ul. Zamenhofa 26 umieszczono dwujęzyczną tablicę: „W tym miejscu stał dom, w którym 15 grudnia 1859 r. urodził się twórca międzynarodowego języka Esperanto dr Ludwik Zamenhof”. Odsłonięcia tablicy dokonali w dniu 6 sierpnia 1959 r. uczestnicy 44 Światowego Kongresu Esperanto odbywają-cego się w Warszawie. W uroczystości udział wzięli przewod-niczący Światowego Związku Esperantystów dr Giorgio Canuto, kilkuset esperantystów z całego świata oraz przedstawiciele władz miejskich i regionalnych. W roku 2007 obok budynku postawiono tablicę z widokiem domu Zamenhofa.--- Pierwsze wzmianki o Żydach pochodzą z 1658 roku. Podlegali oni kahałowi w Tykocinie aż do 1745. Samodzielna gmina powstała w Białymstoku w 1745 roku (liczyła wówczas 765 osób). Pod koniec XVIII wieku uczestnictwo w handlu z Rosją. W roku 1856 żyło tu 9547 Żydów (na 13 748 mieszkańców miasta). Po wojnach napoleońskich rozwinął się przemysł tekstylny, początkowo zdominowany przez Niemców, których wkrótce zaczęli wypierać Żydzi. W 1860 roku z 44 fabryk 19 należało do Żydów, robotnicy żydowscy stanowili połowę zatrudnionych. W roku 1859 urodził się w Białymstoku Ludwik Zamenhof, twórca języka esperanto. Od końca XVIII wieku silne wpływy Haskali, pod koniec XIX wieku silny ruch socjalistyczny - roku 1897 powstał "Bund". 3 czerwca 1906 roku miał miejsce dokonany przez Rosjan pogrom, zginęło 70 Żydów, 90 było rannych. W roku 1880 zawiązano grupę syjonistyczna, jej przywódcą był Samuel Mohilewer, znany rabin białostocki. Inni słynni rabini, to Arieh Lejb i Jom Tow Lipmann. W roku 1910 powstało pierwsze hebrajskie przedszkole, a po I wojnie światowej - szkoły hebrajskie. Ukazywała sięę prasa żydowska. W roku 1913 było 61500 Żydów, w roku 1921 - 39602 osób, a we wrześniu 1939 roku około 80 tysięcy.
W 1939 roku Białystok znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej, Niemcy weszli w czerwcu 1941 roku, zburzyli główna synagogę i zamordowali około 1000 Żydów. W lipcu w miejscowości Pietrasze wymordowali kolejno 3300 i 3000 Żydów białostockich. W sierpniu około 50 000 osób zamknęli w getcie. l sierpnia 1941 roku Judenrat białostockiego getta rozpoczął organizowanie życia społecznego odciętych od świata mieszkańców. Powstawały różnego rodzaju warsztaty i fabryki, bowiem tak samo jak i w innych gettach Judenrat białostocki liczył na to, że zaangażowanie się ludności w potrzebną Niemcom produkcję pozwoli ocalić społeczność żydowską od zagłady. W sierpniu 1942 roku działacze Haszomir Hacair i Bundu Lewicy stworzyli podziemną lewicową organizację ruchu oporu znaną pod nazwą "Blok A". W październiku 1942 przybył z Warszawy Mordechaj Tenenbaum, udało mu się stworzyć z kilku młodzieżowych ugrupowań organizację znaną pod nazwą "Blok B". Te dwa ugrupowania były w zasadzie pozbawione możliwości stawienia jakiegokolwiek oporu okupantowi, bowiem nie posiadały żadnej broni. W ostatnich dniach lipca 1943 roku organizacje podziemne postanowiły stworzyć wspólny front. Komendantem ruchu oporu został wówczas Mordechaj Tenenbaum, a jego zastępcą Daniel Moszkowicz. 16 sierpnia 1943 roku wczesnym rankiem, Niemcy otoczyli getto. Nierówna walka trwała kilka dni. Słabo uzbrojonych powstańców było 300, Niemców dziesięć razy więcej. Niemcy używali czołgów i samolotów. Po klęsce powstania jego przywódcy Mordechaj Tenenbaum i Daniel Moszkowicz popełnili samobójstwo. Po krwawym stłumieniu powstania wywieziono około 40 000 Żydów do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku pod Lublinem. Ocaleli nieliczni, którym udało się przedrzeć do oddziałów partyzanckich. Powstanie w białostockim getcie, uznawane jest przez historyków za drugi pod względem wielkości zryw ludności żydowskiej w walce z Niemcami.

dodane na fotoforum:

• Białystok
• zabytki