(0)
Pierwsze wzmianki na temat obecności Żydów w Białymstoku pochodzą z lat 1658 - 1661 i są to zapiski w pinkasie tykocińskim, czyli kronice zarządu żydowskiej gminy wyznaniowej - tzw. kahału - w Tykocinie. Początkowo w Białymstoku bowiem nie było kahału, Żydzi białostoccy należeli do gminy tykocińskiej, która powstała w 1522 roku. W 1663 roku odnotowano ludność żydowską w liczbie 75 kobiet i mężczyzn powyżej 14 lat. Pierwsza synagoga białostocka powstała w 1693 roku, była to synagoga drewniana o nazwie: "Nomer tamid beth midrasz" - "wieczny płomień świec", wokół której powstała pierwsza w Białymstoku dzielnica żydowska, w okolicach obecnej ulicy Suraskiej. W latach 1715-1718 wybudowano pierwszą w mieście synagogę murowaną, a w 1745 roku gmina żydowska uzyskała niezależność od Tykocina. Pod koniec XVIII wieku wśród około czterech tysięcy mieszkańców Białegostoku odnotowano 1788 Żydów, co stanowiło około 45% całej ludności. W 1834 roku wybudowano drugą murowaną synagogę - "synagogę chóralną", zwaną też synagogą Zabłudowskich. Jednym z inicjatorów tej budowy był ojciec Ludwika Zamenhoffa. W 1863 roku powstał w mieście pierwszy żydowski szpital. W 1890 roku wybudowano trzecią synagogę, oświetloną światłem elektrycznym, otrzymała ona nazwę "Piaskower bejt midrasz". Obecnie w synagodze mieści się siedziba firmy "Wersal Podlaski". W 1906 roku armia carska sprowokowała w mieście zajścia antyżydowskie, w rezultacie których zginęło stu dziesięciu Żydów. Wydarzenia te upamiętnia obelisk znajdujący się na cmentarzu przy ulicy Wschodniej. W 1912 roku Żydzi stanowią w Białymstoku 75% wszystkich mieszkańców, a miasto nazywane jest "Jerozolimą północy". W 1913 roku powstaje teatr żydowski. W czasie okupacji w białostockim getcie wybuchło powstanie, krwawo stłumione przez hitlerowców, większość żydowskich mieszkańców Białegostoku zostaje zamordowana w obozie zagłady w Treblince. W mieście pozostało stosunkowo dużo zabytków kultury materialnej po białostockich żydach, szybki rozwój miasta w ostatnim czasie powoduje jednak, że zmieniają one swój pierwotny wygląd.
Jednym z najbardziej znanych białostockich Żydów był bez wątpienia Ludwik Zamenhoff. Urodził się w 1859 roku w zamożnej rodzinie nauczyciela języków obcych. Od 1887 r. począł publikować podręczniki stworzonej przez siebie mowy - języka esperanto, opierającej się na dwóch tysiącach "pierwiastków", zaczerpniętych z języków romańskich, germańskich i słowiańskich. Zamenhoff wydał podstawowe dzieło "Język międzynarodowy, gramatykę i słownik". Sztuczny język - esperanto - okazał się łatwy w nauce i pisowni. Inną znaną postacią był Icchak Malmed, który zapoczątkował powstanie w getcie białostockim. Jego imieniem nazwano jedną z ulic w centrum miasta.
dodane na fotoforum:
abi11 2009-08-31
Pierwsze wzmianki pochodzą z 1658 r. Drewnianą synagogę wzniesiono w 1693 r., a w pierwszej połowie XVIII w. zbudowano nową, murowaną dzięki pomocy finansowej hetmana Branickiego. W 1912 r. Żydzi stanowili 75 proc. mieszkańców (73 950 osób) - nazywano wtedy Białystok "Jerozolimą Północy". Było w nim 59 synagog i 4 kirkuty, żydowskie szpitale, szkoły, kluby sportowe, teatr Habimah, organizacje społeczne i charytatywne, ukazywało się 56 gazet i czasopism w języku żydowskim. W czerwcu 1941 r. hitlerowcy spalili żywcem 700 osób zebranych w synagodze, w lipcu zamordowali ponad 5 tys. w lesie na Pietraszach, w getcie zamknęli ponad 40 tys. Na początku 1943 r. przystąpili do likwidacji getta, mordując na miejscu ponad 800 Żydów i wywożąc do Treblinki 10 tys. 16 lipca 1943 r. wybuchło powstanie zbrojne, po jego klęsce przywódcy popełnili samobójstwo. Około 40 tys. Żydów wywieziono do Treblinki i Majdanka. Ostatecznie zlikwidowano getto 20 sierpnia 1943 r.
W 1948 r. w Białymstoku mieszkało j...
abi11 2009-08-31
W 1948 r. w Białymstoku mieszkało jeszcze 520 Żydów, a w 1997 - tylko pięciu. Mówi się jednak, że ostatni białostocki Żyd, Feliks Malarewicz, który nigdy nie zamierzał opuszczać miasta, zmarł w 1991 r
