Baszta zamku

Źródła z XVI w. (1553—1568) szczegółowo opisują wygląd Zamku i jego wyposażenie. Składał się on z dwu członów. Przygródek z dwoma basztami drewnianymi otoczony był wałami oraz palisadą i stanowił pomocniczy punkt obronny, gdyż służył głównie na pomieszczenie dla służby, koni, bydła, warsztatów rzemieślniczych (puszkarz, kołodziej;. Właściwą twierdzą był zamek czyli dziedziniec otoczony murami umocniony 5 basztami ( 4 narożnymi i basztą z bramą wjazdową), oddzielony fosą i drzwiami żelaznymi i drewnianymi od przygródka. Przez fosę przerzucano z zamku most zwodzony. Wszystkie pomieszczenia zamkowe były celowo wyzyskane w czasie pokoju. W jednej z baszt mieściło się archiwum (akta sądowe i innej, w drugiej, pomocnej i podpiwniczonej było w lochu więzienie dla złoczyńców, a w innych izbach magazynowano broń. W trzeciej baszcie, nie podpiwniczonej, na dwu sklepach (kondygnacjach; znajdował się arsenał zamkowy: w pierwszej przechowywano proch strzelniczy, w drugiej broń, hakownice, rusznice, oszczepy itp. Jedna z baszt, nazywana „biskupią", służyła w razie napadu wroga za schronienie dla rzymsko-katolickiego biskupa i kapituły przemyskiej. Prócz normalnej drogi kołowej, która na górę zamkową wiodła od zachodu (od ul. Królowej Jadwigi czy ul. Piotra Kmity), istniała też w drewnianej baszcie przygródka od strony południowo-zachodniej mała furtka. Ułatwiała ona wejście do zamku pieszym ścieżką przez furtkę zamkową, wybitą w murach miejskich obok szkoły katedralnej . Na dziedzińcu zamkowym znajdowały się specjalne pomieszczenia (domiar na sądy ziemskie, mieszkanie dla starosty i podstarościego, rezydencje królewskie. Jeszcze w 1835 roku Wzgórze Zamkowe było zupełnie pozbawione drzew i krzewów , celem utrudnienia nieprzyjacielowi dostępu do zamku. U podnóża zamku, gdzie dzisiaj jest park miejski, znajdowały się starościńskie ogrody warzywne, winnice (sad) , łąki, a z tyłu sadzawki, kamieniołomy. Na zamku przemyskim przebywali przejazdem i okresowo między innymi Kazimierz Wielki, Władysław Opolczyk, Władysław Jagiełło z Jadwigą , Kazimierz Jagiellończyk (w 1485 r), Jan Olbracht (w 1487 r), Stefan Batory (w 1578 r), Zygmunt III (w 1608 r), Władysław IV (1641 r), Jan III , August II, a w latach 1556 i 1560 Katarzyna i Anna Jagiellonka, siostry króla Zygmunta Augusta. Z ziemią przemyską była związana godność kasztelana i starosty przemyskiego . Między innymi piastowali tę godność późniejsi królowie Polski : książę Michał Korybut Wiśniowiecki w roku 1659 i książę Stanisław August Poniatowski , który w latach 1759-1762 jako jeden z ostatnich starostów przemyskich odnawiał zamek . Po zajęciu Przemyśla przez Austriaków w roku 1774 zrównano z ziemią mury obronne miasta a w niszczejącym zamku miano urządzić więzienie, ale ostatecznie wykorzystano go na koszary i magazyny. W 1842 roku na wzgórzu zostaje założony park miejski, a przy niwelacji terenu zniszczono prawdopodobnie pozostałe części przygródka. Po oddaniu zamku przez rząd austriacki miastu, był on restaurowany w latach 1865—1867 i później także w 1912. Znalazło w nim od 1884 r. pomieszczenie Przemyskie Towarzystwo Dramatyczne "Fredreum", będące najstarszym teatrem amatorskim w Polsce. W latach I wojny światowej na zamku przebywali jeńcy rosyjscy w liczbie 2000. Od 1916 roku zabudowania zamkowe przejęło ponownie Towarzystwo Dramatyczne im. A.Fredry , wykorzystując te pomieszczenia na cele teatralne do czasu rozpoczęcia remontu.

Obecnie Zamek Kazimierzowski wraz z dziedzińcem zajmuje czworokątny obszar o powierzchni około 0,5 ha. Od strony północno -zachodniej znajduje się brama wjazdowa z budynkiem bramnym , a od północnego wschodu część skrzydła z dwoma basztami w narożach (północna i wschodnia). Na placu przed zamkiem umieszczono polodowcowy głaz erratyczny dla uczczenia twórców Konstytucji 3 Maja , przy którym miały miejsce w okresie niewoli i odbywają się obecnie manifestacje patriotyczne.