Sandomierz

ZESPÓŁ MIEJSKI W SANDOMIERZU.

Jedno z najcenniejszych założeń urbanistycznych na ziemiach polskich.
Położony w pobliżu ujścia Sanu do Wisły był przez kilka stuleci drugim, po stołecznym Krakowie, co do znaczenia ośrodkiem miejskim w Małopolsce. W 1138 na mocy testamentu Bolesława III Krzywoustego stał się stolicą jednego z księstw dzielnicowych — do 1166 rządził Henryk, a po nim Kazimierz II Sprawiedliwy i jego potomkowie. Początkowo Sandomierz rozwijał się na Wzgórzu Świętopawelskim (tzw. Stare Miasto). Na sąsiednim wzgórzu Św. Jakuba w latach 20. XIII w. powstał jeden z najwcześniejszych klasztorów dominikańskich, zniszczony wraz z całym miastem 1259/60.
Ponowna lokacja nastąpiła u schyłku rządów księcia Leszka Czarnego, w 1286r. Typowy szachownicowy układ rozplanowany został wokół opadającego ku skarpie rynku. Pośrodku placu stoi ceglany, gotycki ratusz z renesansową attyką i wieżą.
Na południe i wschód od osady znajdują się trzy kolejne wzgórza porozdzielane parowami — katedralne (kolegiackie) ze świątynią fundacji Kazimierza III Wielkiego i pięknym gotyckim Domem Długosza (XV w.), zamkowe, z pozostałościami królewskiej twierdzy i rezydencji (przebudowanej za Zygmunta I Starego i wysadzonej przez Szwedów podczas Potopu 1656) oraz wzgórze Św. Piotra z późnorenesansowym kolegium jezuickim w XVII w., od nazwiska fundatora zwane Gostomianum. Okazały gmach, z wysoką attyką, stanowi charakterystyczny element panoramy miasta od strony Wisły.
Z dawnych fortyfikacji średniowiecznych pozostała znakomicie zachowana północna brama (Opatowska) i wąska furta, nazywana Uchem Igielnym. Minioną świetność licznych kamienic sandomierskiego patrycjatu przypomina dawna siedziba Ossolińskich w rynku, z typowym dla XVI-XVII w. arkadowymi podcieniami.
W XIX i XX w. wiele zabytków Sandomierza uległo zniszczeniu, ale mimo tego miasto stanowi zespół pomników architektury o unikatowej wartości.

dodane na fotoforum:

• Sandomierz
• Świętokrzyskie