(0)
Sandomierz
Sandomierz, miasto o X wiekowej historii malowniczo położone na krawędzi wyżyny Kielecko-Sandomierskiej opadającej kilkudziesięciometrowymi skarpami do doliny Wisły.
Niegdyś Sandomierz należał do największych miast w Polsce. Jako sedes regni principales był siedzibą książąt i rezydencją królów. Od dziesięciu wieków związany z chrześcijaństwem byl z nieopodal położonym Zawichostem węzłem komunikacyjnym międzynarodowego szlaku handlowego, wiodącego z zachodniej Europy poprzez Wrocław, Kraków, Wiślicę i Sandomierz na Ruś i dalej na wschód aż po imperium mongolskie. Sandomierz i Zawichost strzegły głównej przeprawy przez Wisłę. Sandomierz i ziemia sandomierska już w XII w. włączone zostały w program chrystianizacji wschodu przez św. Bernarda z Clairvaux, czego widocznym znakiem było założenie wraz w 1185 r. opactwa cystersów w pobliskiej Koprzywnicy, a na początku i w połowie XIII w. klasztorów, dominikanów w Sandomierzu (1226 r.) i klarysek w Zawichoście (1245 r.). Sandomierski konwent dominikanów był drugim po konwencie krakowskim w Małopolsce, a zakon klarysek jednym z pierwszych w Europie środkowo-wschodniej. Fundacje te wspierali książęta, biskupi i możnowładcy polscy.
Lokalizacja klasztorów wzdłuż głównego szlaku wiązała Sandomierz z Europą nie tylko politycznie, ale przede wszystkim gospodarczo i kulturowo. Związki te były wzajemne - dość wspomnieć o architektonicznych rozwiązaniach świątyń klasztornych dominikanów i klarysek - które oddziaływały na realizacje klasztorne zachodniej Europy.
Poświadczone źródłowo istnienie w XII w. czterech kościołów na terenie Sandomierza i funkcjonujące przy nich szkoły parafialne, a zwłaszcza szkoła kolegiacka, miały znaczenie nie tylko lokalne. Badania historyczne wskazują na wysoki, ceniony poza granicami Polski, poziom nauczania w szkole kolegiackiej. Rangę Sandomierza potwierdza znaczenie kolegiaty sandomierskiej, która była drugą po krakowskiej w ówczesnej Polsce. Wysoki poziom szkolnictwa sandomierskiego, przetrwał niemal do czasów współczesnych. W XVI w. kilkudziesięciu sandomierzan studiowało w Akademii Krakowskiej. Obywatelami Sandomierza byli Sebastian Petrycy z Pilzna - lekarz znany równocześnie jako tłumacz i komentator dzieł Arystotelesa, Jan Porębny - doktor medycyny i filozofii, oraz najsłynniejszy z lekarzy - Stanisław Bartolon Starszy. Marcin z Urzędowa po studiach w Padwie i Krakowie osiadł w Sandomierzu, gdzie opracował pierwszy polski słownik botaniczny.
Bezsprzecznie najsławniejszym sandomierzaninem był Mikołaj Gomółka - kompozytor autor wydanych w 1580 r. ?Melodii na psałterz Polski" do słów Jana Kochanowskiego. W XVII w. jezuici sandomierscy założyli szkolę średnią nowego typu, którą prowadzili do kasaty zakonu w 1773 r. Związani z Sandomierskim Collegium byli m.innymi Aleksander Rzączyński wybitny fizjograf i ornitolog oraz Józef Karsznicki - architekt. W dwudziestoleciu międzywojennym działał w gmachu pojezuickim Powszechny Uniwersytet Regionalny założony i prowadzony przez wybitnego pedagoga regionalistę Aleksandra Patkowskiego. Od 1636 r. działa w Sandomierzu Seminarium Duchowne. Dziś w Sandomierzu są: Kolegium Językowe, Instytut Liturgiczny PAT i Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza. Wielowiekowy rozkwit Sandomierza widoczny jest do dziś w licznych budowlach miejskich i sakralnych fundowanych i wznoszonych przez ludzi wielkiej kultury i tolerancji. Wypada tu wspomnieć o specjalnym przywileju 1367 r. gwarantujący opiekę monarchy gminie żydowskiej, która była po krakowskiej największą w Polsce, oraz ?Zgodzie Sandomierskiej" z 1570 r. zawartej między kalwinami, luteranami i braćmi czeskimi.
Spośród przeszło 120 zabytków architektury w Sandomierzu za najcenniejsze uznane są: zespól architektoniczno-krajobrazowy Starego Miasta zachowujący układ urbanistyczny z II połowy XIV w. zespól dominikański Kościoła św. Jakuba. Zachowały się również resztki gotyckiego obwodu warownego z Bramą Opatowską i Zamkiem, Ratusz, Katedra, liczne kościoły, kamienice mieszczańskie i dworki podmiejskie. Upadek Sandomierza spowodowany rozbiorem Polski, do dziś nie został przezwyciężony mimo prób w okresie międzywojennym i prowadzoną w latach 60 i 70 XX w. rewaloryzacją zespołu staromiejskiego.
Mimo wszystkich dziejowych przeciwności, Sandomierz do dziś jest miastem bez wątpienia europejskim, gdyż zachował piętno historii Europy i należy do jej dziedzictwa kultury.
dodane na fotoforum:
