Janików (województwo świętokrzyskie)

Janików – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Ożarów. W przeszłości znany ośrodek kamieniarski. Do początku XIX wieku posiadał prawa miejskie.
Położenie

Janików położony jest we wschodniej części województwa świętokrzyskiego, około 4 km na południowy wschód od Ożarowa. Wieś znajduje się w dolinie rzeki Czyżówki. Przez Janików przebiega droga wojewódzka nr 755 z Zawichostu do Ostrowca Świętokrzyskiego.

Znajdujące się na terenie miejscowości obiekty fizjograficzne noszą nazwy: pola – Gaj, Kąty, Pod Błoniami, Pod Gajem, Podleśna Niwa, Stawisko i Zadole; inne – Skały i Rów. Jedna z części osady nazywana jest Błoniami.

W północnej części miejscowości, nazywanej Skałą, znajdują się duże pokłady wapienia kredowego – popularnie zwanego tutaj piaskowcem janikowskim.
Historia

Janików założył w 1559 r. Stanisław Janikowski, właściciel sąsiedniej wsi Jankowice. Początkowo osada nosiła nazwę Janino. Nazwa ta jednak nie utrzymała się i już wkrótce po lokacji miasto nazywane było Janikowem. W 1578 r. Janików zapłacił podatek miejski, tzw. szos, od półtora łana roli, dwóch gorzelników i czterech rzemieślników. W Janikowie funkcjonowała szkółka parafialna oraz przykościelny szpital dla ubogich. Miasto pozostało własnością rodu Janikowskich do połowy z XVII w. W 1637 r. właścicielem miasteczka był Arnolf Janikowski. W dokumentach z lat 1662-1663 jako właściciel osady występuje już ród Kondrackich. W pierwszej poł. XVIII w. Janików należał do rodu Sapiehów. Miasto miało w tym czasie około 200 mieszkańców. Zachowała się pieczęć miejska z 1666, przedstawiająca herb z drzewem bądź palmą.

Janików był więc niewielkim ośrodkiem miejskim, choć według lokalnej tradycji w pewnym okresie mógł być zamieszkiwany nawet przez 2 tys. osób. Rozwój miasta utrudniało bliskie sąsiedztwo innych ośrodków: Ożarowa i Zawichostu. Mieszkańcy Janikowa zajmowali się kamieniarstwem. Na początku XVIII w. miasto należało do Józefa Franciszka Sapiehy, podskarbiego nadwornego litewskiego. Zachęcał on rzeźbiarzy do osiedlania się w mieście i pracy w miejscowych kamieniołomach. W Janikowie pracował m.in. Tomasz Hutter – rzeźbiarz późnego baroku.

W 1767 r. uderzenie pioruna wywołało pożar miasta. Spłonęła niemal cała drewniana zabudowa, w tym ratusz, wraz z pisaną dokumentacją miejską. Do lat 80. XVIII w. właścicielem miasta był Jan Szymon Corticelli, szambelan królewski. Po jego bezpotomnej śmierci Janików odziedziczyła siostra Marianna, żona wiceregenta sandomierskiego Tomasza Kosteckiego. W późniejszym okresie majątek przeszedł na własność jej wnuka Grzegorza Trąbki, skarbnikiewicza nowogrodzkiego.

Janików utracił prawa miejskie w 1827 r. Miał wówczas zaledwie 58 domów. Pod koniec XIX w. osada zamieszkiwana była przez 323 osoby. W Janikowie było wówczas 5 domów kamiennych i 34 drewniane.

W czerwcu 1915 r. wojska austriackie spaliły Janików w czasie walk z Rosjanami. Po I wojnie światowej osada zdołała się odbudować. W 1934 r. miały tu miejsce obchody Święta Ludowego. W uroczystościach brało udział około 10 tys. chłopów z okolicznych powiatów. Na wiecu przemawiał m.in. poseł Bolesław Babski oraz działacze ludowi z gminy Ożarów: Czesław Krasowski i Bolesław Praga z Sobótki, Anna Szczepańska z Lasocina i Jan Otręba z Tomin.

Po II wojnie światowej osada stopniowo wyludniła się. W 1960 r. było tu 275 mieszkańców, a w 1998 r. już tylko 195. Wielu mieszkańców przeniosło się do sąsiedniego Ożarowa. Liczba zamieszkanych zagród zmniejszyła się z 70 w latach 80. XX wieku do 45 na początku XXI w. W latach 1975-1998 Janików położony był w województwie tarnobrzeskim.

Miejscowość zachowała pozostałości miejskiego układu przestrzennego z reliktem obszernego rynku, obecnie zabudowanego w niewielkim stopniu i użytkowanego w charakterze łąki.

dodane na fotoforum:

• Świętokrzyskie
• Województwo świętokr