Gietrzwałd

Kościół Najświętszej Marii Panny. Pierwszy kościół został zbudowany wkrótce po lokacji wsi. Został zniszczony prawdopodobnie między rokiem 1410 a 1418. Przed rokiem 1500 nastąpiła rozbudowa lub budowa nowego kościoła z cegły i kamienia. Z tego okresu częściowo zachowana jest do dziś prosta budowa salowa w stylu gotyckim. 31 marca 1500 r. konsekrowano kościół nadając mu tytuł narodzenia Najświętszej Marii Panny, wkrótce tytuł św. Jana Ewangelisty. Wielokrotnie przebudowany w późniejszym okresie, kościół otrzymał nowe nadania, aż w 1970 r. papież Paweł VI nadał kościołowi w Gietrzwałdzie tytuł Bazyliki Mniejszej.

Kościół zlokalizowany jest na wzniesieniu w centrum wsi i ogrodzony jest kamiennym murem. W części północno-wschodniej znajduje się aleja prowadząca do źródełka, w zachodniej Dom Pielgrzyma oraz plebania wraz z kaplicą św. Józefa.

Kościół, przykryty dachem dwuspadowym z dachówką ceramiczną, zbudowano na planie krzyża łacińskiego i wydłużonego prostokąta. Wieża, umiejscowiona na przedłużeniu osi zachodniej ściany, jest kwadratowa, trójkondygnacyjna, kryta dachem stożkowym z blachy ocynkowanej. Na wieży znajduje się zegar z 1885 r. oraz trzy dzwony. Po północnej i południowej stronie przylegają do bryły dwukondygnacyjne kaplice zakończone półkolistymi absydami. Korpus . Apsydy przykryte połową dachu stożkowego.