Wystawa minerałów w Kołobrzegu

Agat (gr. agathos - 'dobry') – półszlachetny minerał, wielobarwna, wstęgowa odmiana chalcedonu. Nazwa pochodzi od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) na południowej Sycylii we Włoszech, gdzie wydobywano go już w starożytności.

Agaty powstają w geodach. Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych, (najczęściej bladych) warstw. Powstawanie pasm było prawdopodobnie wynikiem zachodzących procesów wielokrotnego wydzielania się krzemionki z roztworów lub cyklicznego wytrącania się pigmentu w żelu krzemionkowym. Zróżnicowana jest też barwa agatów – powodują ją bardzo drobne wrostki różnych minerałów np. chlorytów, hematytu, goethytu. Przeważają warstwy szare, różowawe i brunatne, rzadko występują żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie agatów.
Odmiany agatu

agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach, przypominających bastiony dawnych fortec,
agat mszysty – ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat mu nie przysługuje,
agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo-szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o "rysunkach" przypominających drzewa lub paprocie, zwanych dendrytami,
agat pejzażowy = krajobrazowy = obrazkowy – agat dendrytowy, który ze względu na brązowe lub czerwonawe odcienie oraz wrośnięte dendryty tworzy coś w rodzaju pejzażu. Ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat nie jest usprawiedliwiona,
muszkowiec = agat muszkowy; a. dendrytowy, w którym dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much,
agat oczkowy – rysunek w kształcie pierścienia o punkcie centralnym przypominającym oko. Typ agatu kolistego,
agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o budowie nerkowatej, nieprzezroczysty, zawierający limonit, chalcedon warstwowy o zbliżonej do opala grze barw (iryzacja), która powstaje wskutek ugięcia i załamania światła na wrostkach żelaza, występuje w Meksyku i USA – Arizona,
agat sagenitowy,
enhydros – migdał agatu lub jednobarwna buła chalcedonu, niekiedy wypełniona wodą, przeświecającą przez ścianki. Po wyjęciu ze skały macierzystej ciecz zwykle wkrótce wysycha,
karneolonyks,
onyks – kamień warstwowy, biało-czarny (cenna odmiana agatu). Jest to też nazwa jednobarwnego chalcedonu np. czarny onyks,
sard – agat o koncentrycznych strefach zewnętrznych i pakiecie równoległych wstęg,
sardonyks = sardonik – kamień warstwowy biało-czerwony (odmiana agatu).

Występowanie

Wśród skał wylewnych w postaci geod, a także wśród skał osadowych. Tworzyły się w procesie zastygania lawy. Powstające pustki wypełniały się stopniowo roztworami zawierającymi krzemionkę. Przerwy w dopływie roztworów i ich zmieniający się skład chemiczny stały się przyczyną zróżnicowanego zabarwienia poszczególnych warstw.

Miejsca występowania: Brazylia, Urugwaj, Indie, Republika Malgaska, Rosja, USA, Namibia, Czechy

Polska – największe i najbogatsze wystąpienia agatów są na Dolnym Śląsku, na Pogórzu Kaczawskim i Izerskim (niecka północnosudecka) i w Górach Kamiennych (niecka śródsudecka), przede wszystkim koło miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne, Pomniejsze ilości są także w okolicach Tłumaczowa i Kamiennej Góry oraz w regionie Przeździedza – Wleń. Występują tam w permskich skałach wylewnych - melafirach i ich tufach. Agaty występują również w okolicach Krzeszowic (Rudno i Regulice) w Małopolsce.

W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się Muzeum Agatów (powstałe 12.11.2005), prezentujące ekspozycja agatów z Płóczek Górnych oraz z okolic Krakowa.
Zastosowanie

W starożytności wykonywano z niego amulety i pieczęcie: pieczęcie babilońskie, perskie, sygnety rzymskie i greckie, kamee i gemmy, miniatury, ozdabiano nimi ołtarze, naczynia; brosze, wisiory wykonuje się do dnia dzisiejszego.
Agaty ukochał barok – puzderka, tabakierki, amulety, sygnety, drobne przedmioty, nawet meble np. sekretarzyk króla Jana III wysadzany agatami (Wilanów).
Dziś są chętnie stosowane w jubilerstwie – kaboszony, paciorki (kulki), płytki, w rzeźbiarstwie artystycznym. Doskonale opanowana sztuka barwienia agatów nadaje tym kamieniom niepowtarzalny urok. W ezoteryce agat uznawany jest za minerał biznesmenów.
W pozłotnictwie do polerowania powierzchni, w celu uzyskania połysku w technice pulmentowej.
Obecnie stosowany w mechanice precyzyjnej, do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk, elementów wag, moździerzy, tłuczków.