Szydłów

Kościół farny pod wezwaniem Św. Władysława wzniesiony został ok. roku 1355 z fundacji Kazimierza Wielkiego. Fundacja ta, podobnie jak kilka innych na terenie Małopolski miała charakter ekspiacyjny, w związku z zabójstwem, z rozkazu króla, księdza Marcina Baryczki, wikariusza katedry krakowskiej, otwarcie krytykującego władcę za rozwiązły tryb życia.

Kościół farny położony jest w południowo-wschodnim narożniku murów miejskich. Jest to świątynia orientowana, murowana, zbudowana w stylu gotyckim, pierwotnie dwunawowa, halowa, z dwoma słupami umieszczonymi na osi prezbiterium. Za budulec przy wznoszeniu Fary posłużyła budowniczym cegła, co czyni kościół farny wyjątkowym wśród pozostałych szydłowskich zabytków. Do wykonania cokołów, gzymsów i obramowań okiennych użyto kamienia. W pobliżu kościoła znajduje się przylegająca do murów miejskich dzwonnica, przerobiona, być może, z dawnej baszty.

Kościół został powiększony na przełomie XVI i XVII wieku przez dobudowanie kaplicy północnej i kruchty zachodniej. W 1630 roku uległ zniszczeniu podczas pożaru miasta. Okres wojen szwedzkich, w czasie których Szydłów znów ucierpiał, nie sprzyjał odbudowie. Prawdopodobnie przez wiele lat kościół stał nie nakryty dachem, co przyczyniło się do zawalenia się przepalonych i obciążonych zwałami ciężkiej, rzymskiej dachówki, sklepień. Ocalało jedynie, dzięki małej rozpiętości i znacznej grubości, sklepienie nad zakrystią i kaplicą północną. Przypuszcza się, że odbudowa kościoła trwała z przerwami do 1671 roku. Ostatnim etapem, źle zrozumianej, rozbudowy kościoła było dobudowanie w 1872 roku bezstylowej, szpecącej kruchty przy portalu południowym. Dostawiane od XVII wieku przybudówki wykonano z kamienia łamanego układanego warstwowo i otynkowanego. Wszystkie ściany zewnętrzne, poza ścianami nawy głównej i prezbiterium były zewnątrz otynkowane. Piwnic pod kościołem nie było. Jedynie pod kaplicą północną znajduje się niewielki sklepiony grobowiec dostępny obecnie przez niewielkie okienko zewnętrzne.

Po XVII-wiecznych i XIX-wiecznych dobudowach i remontach nawa miała powałę drewnianą, prezbiterium sklepienia barokowe, bardzo nieudolnie wpasowane w gotyckie mury, zakrystia natomiast nadal zachwycała przepięknym i doskonale zachowanym sklepieniem gotyckim. Kaplica przykryta była beczką, a kruchta zachodnia w części południowej beczką z lunetami, w północnej z kolei drewnianym stropem. Drewniany strop miała również przybudówka z 1872 roku. Wszystkie sklepienia wykonane były z kamienia łamanego. Dachy pokryte były gontem. W oknach profilowanych gotyckich, po wycięciu laskowań prawdopodobnie zniszczonych przez pożar, umieszczono drewniane ramy okienne. Wszystkie otwory okienne miały, typowe dla gotyckich kościołów ceglanych tej epoki, podmurowania cegłą gotycką dolnych partii okien, od gzymsu kordonowego do góry, na wysokość około 80 cm. Szczyt frontowy istniał tylko do połowy swej wysokości, mając górę zabitą deskami. Wykonany był z nowej cegły i oszpecony w XIX wieku zębami pseudogotyckimi.

Tak wyglądała Fara do sierpnia 1944 roku, kiedy to padła ofiarą metodycznego i celowego podpalenia przez wojska niemieckie. Na skutek tego podpalenia spłonęły doszczętnie wszystkie dachy i cała stolarka, łącznie z wyposażeniem kościoła. Ocalał jedynie jeden ołtarz, przeniesiony chwilowo do kościoła Wszystkich Świętych. Ściany i sklepienia nadwątlił pożar i pociski, których nie szczędzono spalonej świątyni, znajdującej się po ustabilizowaniu się frontu jesienią 1944 roku, w pierwszej jego linii. Nieliczne ocalałe fragmenty kamieniarki zebrano i zabezpieczono na miejscu

Na szczęście zniszczenia jakim uległ kościół farny, choć ogromne, nie przekreśliły możliwości jego odbudowy, a nawet w pewnym sensie przyczyniły się do przywrócenia mu pierwotnego wyglądu, bowiem ułatwiły zorientowanie się w pierwotnym układzie i wyglądzie Fary, zatartym przez przebudowę
Kościół św. Władysława, fot. Piotr Walczak
Kościół św. Władysława

i odbudowę w XVII wieku i liczne przeróbki jakim kościół ulegał aż do końca XIX wieku. Dzięki przeprowadzeniu gruntownych badań nad pierwotnym układem i wyglądem kościoła, wykonano po zakończeniu działań wojennych kompleksowe prace konserwatorskie, których efektem było m. in. odnalezienie pozostałości filarów w środku nawy co dało podstawę obecnej rekonstrukcji kościoła jako dwunawowego, halowego. Po usunięciu przybudówki elewacji zachodniej ukazała się w całej okazałości pierwotna elewacja frontowa. Zdobiły ją trzy okna ostrołukowe, dwa boczne większe o wymiarach 1.20 x 5.00 m i środkowe mniejsze o wymiarach 1.15 x 3.40 m. Na osi środkowego okna założony był wspaniały portal kamienny, jeden z najbogatszych portali w Polsce. Po rozebraniu w 1946 roku przybudówki południowej z 1872 roku odkryto, zamurowany w czasie jej budowy, równie wspaniały portal kamienny, niemal identyczny z portalem zachodnim. Stylistycznie oba portale o łukach bardzo ostrych, bez tympanonów, wskazują na wyraźne wpływy sztuki francuskiej, przeniesionej tutaj prawdopodobnie za pośrednictwem mistrzów czeskich sprowadzonych przez Kazimierza Wielkiego do Polski. Oba portale powstały w połowie XIV wieku. Z rozbiórki kaplicy północnej zrezygnowano ze względu na niewielkie rozmiary wnętrza kościoła w stosunku do dzisiejszych potrzeb.

Obecnie, dzięki wyżej opisanym pracom, oraz działaniom podejmowanym również w ostatnich latach, kościół pod wezwaniem Św. Władysława odzyskał swój pierwotny gotycki charakter, służąc jednocześnie, już od 655 lat mieszkańcom Szydłowa jako świątynia parafialna.

Wiktor Kamiński

dodane na fotoforum:

• Świętokrzyskie
• Kościoły
• Polskie kościoły
• Kościoły Polskie