Historia zamku "Krzyżtopór"


Ujazd jest starą osadą. W XIIw. należy
do opactwa cystersów. W XVw. do
znakomitego rodu Oleśnickich. Klucz
dóbr wraz z Ujazdem był wówczas
własnością Jana Głowacza z Oleśnicy
brata kardynała Zbigniewa Oleśnickiego.
W 1619r. Ujazd i Iwaniska stają się
własnością Krzysztofa Ossolińskiego.
Miejscowości te otrzymuje od ojca
Zbigniewa Ossolińskiego.

W tym samym roku Zygmunt III Waza przyznaje mu podkomorstwo sandomierskie,
a w 1620r. starostwo stopnickie. W tym okresie istnieje w Ujeździe dwór. Kościół
najpierw drewniany, mający za sobą okres funkcjonowania jako zbór ariański, a później
murowany, za sprawą Krzysztofa Ossolińskiego.

Budowa zamku

Miejsce: Krzysztopór i Krzyżtopór

Nie jest znany dokładny okres budowy zamku. Wymienia się często rok 1621 jako
datę rozpoczęcia budowy. W piśmie fundacyjnym z 1627r. Krzysztof Ossoliński
wymienia fortecę i zamek Krzysztoporski. Rok 1631został utrwalony na bramie
wjazdowej prawdopodobnie oznaczając zakończenie pewnego etapu prac. Zamek,
jak wynika z inskrypcji, niegdyś widocznej, na attyce, został ukończony w 1644r.
Miejscowość Ujazd przyjęła nazwę Krzysztopór. Nazwa Krzyżtopór jest o wiele
późniejsza.

Z budową zamku wiąże się nazwisko Wawrzyńca Senesa, architekta i budowniczego
pochodzącego z Sent w Alpach Gryzońskich (Szwajcaria). Tak dokładnie trudno ustalić
jego rolę i zakres obowiązków związanych z budową, jak również kiedy pracował w
Ujeździe. To nie były jedyne zajęcia Wawrzyńca Senesa. Przebudował zamek w
Ossolinie, który był własnością Jerzego Ossolińskiego (brat Krzysztofa), kanclerza
wielkiego koronnego, wnosząc ponadto kaplicę zwaną betlejemką. Wykonywał również
prace przy budowie obecnej kolegiaty w Klimontowanie, której fundatorem był także
Jerzy Ossoliński.

Krzysztof Ossoliński urodził się 28 kwietnia 1587r. w Bukowsku na Ziemi
Sanockiej jako trzeci syn Zbigniewa i Jadwigi z Sienieńskich. Uczył się w
kolegium jezuickim w Lublinie, a następnie z bratem Maksymilianem studiował w
Niemczech na uniwersytecie w Würzburgu. Wrócił do kraju na krótko. Z polecenia
królewskiego wyjeżdża do Grazu, przebywa na dworach królewskich oraz studiuje
we Włoszech. W 1619r. Zygmunt III Waza przyznaje mu podkomorstwo
sandomierskie, a w 1620r. starostwo stopnickie. Zostaje wybrany posłem na
Sejm. Kierował pracami kilku komisji sejmowych. W 1638 został wybrany
wojewodą sandomierskim. Po ukończeniu dzieła swojego życia tj. zamku
"Krzyżtopór" (1644) umiera w Krakowie w 1645r. Prawdopodobnie Krzysztof
Ossoliński nie zasiedlił nowej rezydencji. Prowadził ruchliwy tryb życia, często
bywał w Krakowie. Zmarł mając 58lat.
Znany jest jego brat Jerzy Ossoliński, kanclerz wielki koronny, wybitny polityk,
a jednocześnie właściciel zamku w pobliskim Ossolinie. Obecnie niewiele
zachowało się z potężnego ongiś zamczyska - fragment mostu nad drogą.


Dalsze dzieje

Krzysztof Ossoliński zapisał zamek w 1644 roku swojemu synowi Krzysztofowi
Baldwinowi. W 1645r. Krzysztof Ossoliński umiera. Pochowany zostaje w habicie
franciszkańskim w kościele p.w. Michala Archanioła i św. Józefa przy krakowskim
klasztorze karmelitów bosych. Krzysztof Baldwin niedługo cieszy się z posiadania
okazałej rezydencji. W 1649r.ginie w bitwie pod Zborowem na kresach wschodnich.
W 1650r. umiera Jerzy Ossoliński. Zamek w Ujeździe staje się własnością rodzin:
Denhoffów, Kalinowskich, Morsztynów Paców.
W trakcie potopu szwedzkiego zamek zdobywają Szwedzi. Ujazd często odwiedza
król szwedzki Karol X Gustaw, tu spotyka się z księciem Jerzym II Rakoczym.
Nie wiadomo na ile zamek ucierpiał w tym okresie, prawdopodobnie uległ znacznym
zniszczeniom. Na pewno został również ograbiony z cenniejszego wyposażenia.
Był taki okres kiedy zamek był nie zamieszkały. Kolejni właściciele używali tylko
część pomieszczeń zamkowych. Zamek ucierpiał ponownie podczas konfederacji
barskiej.
Późniejsi właściciele nie mieli środków na remont pomieszczeń zamkowych, na jego
odbudowę. Ostatnim mieszkańcem Krzyżtoporu był Stanisław Sołtyk. Od XIXw.
właściciele zamku mieszkali w dworze w pobliskiej Plancie, zamek natomiast pełnił
funkcję "malowniczej ruiny"

Zamek

Zamek został wybudowany w typie palazzo infortezza, czyli łącząc cechy rezydencji
z cechami obronnymi. Obiekt wzniesiony z miejscowego kamienia, stanowił zespół
pałacowy i mieszkalno- gospodarczy z bastionowym systemem fortyfikacji na planie
regularnego pięcioboku. Założenie wyznaczał obwód oskarpowanych wałów ziemnych
z pięcioma bastionami: północnym (Baston "Wielki Barbakan"), północno-wschodnim
(Bastion "Oto dla Ciebie"), północno-zachodnim (Bastion "Korona") południowo-
zachodnim (Bastion "Szary Mnich") i południowo-wschodnim. (Bastion "Smok")
Dwa ostatnie znajdują się na linii bramy wjazdowej (z krzyżem i toporem)

Zespół warowny uzupełniała sucha fosa. Ziemne wały wokół zamku oskarpowane
murem z kamienia były posadowione na płycie skalnej. Łączna powierzchnia murów
wynosiła 3730m2

dodane na fotoforum:

• Zamki polskie
• Świętokrzyskie
• pałace i zamki
• Pałace,zamki
• zamek