(6)
Teren, gdzie położone jest schronisko turystyczne Švýcárna początkowo należał do dóbr Liechtensteinów z miejscowości Velké Losiny. Na przełomie XVIII i XIX wieku znajdowała się tutaj drewniana chata, służąca pasterzom. Z przekazów map historycznych terenu posiadłości dóbr Velké Losiny z 1736 roku, gdzie znajduje się obecnie schronisko można się dowiedzieć, że już wówczas w miejscu tym stała pasterska chata o nazwie (niem. Knoblochhaus; cz. Česnekový dům)[9]. W 1829 roku książę Alojzy II z Liechtensteinów postawił tam nowy, większy szałas wykorzystywany także przez służbę leśną oraz myśliwych. Pierwszym opiekunem szałasu był Szwajcar Johan Aegerter z Oberwill i od tego momentu obiekt nazwano (niem. Die Schweizerei)[9]. Już w I połowie XIX wieku zaglądali do niej turyści, zaskoczeni w górach przez złą pogodę, mogąc liczyć na posiłek, a czasem również na nocleg. W ten sposób Švýcárna stała się pierwszym obiektem w Jesionikach (cz. Jeseníky), które można było uznać za schronisko.
Na początku lat 80. XIX wieku szałasem zainteresowało się Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (niem. Mährisch-Schlesischer Sudetengebirgsverein (MSSGV)), chcąc je wydzierżawić[a]. Rozmowy zakończyły się niepowodzeniem, a w 1887 roku książę Jan II Dobry z Liechtensteinów polecił wznieść nowy budynek. Jego koszt wyniósł ponad 5000 florenów. Na uroczyste otwarcie, które nastąpiło 17 sierpnia 1887 roku[10][9] zaproszono około 70 osób. W środku schronisko posiadało cztery pokoje z dwunastoma łóżkami, dużą kuchnię i mieszkanie gospodarza[9]. Pokoje były ogrzewane piecami. W późniejszym okresie zaplanowano na parterze urządzić jeszcze kolejne cztery pokoje. Švýcárna miała bogate wyposażenie oraz werandę z widokiem na górę Pradziad[10]. W 1896 roku MSSGV po raz kolejny ponowiło prośbę o dzierżawę obiektu. Ponownie obie strony nie porozumiały się i administracja książęca w drodze przetargu wydzierżawiła schronisko osobie prywatnej. W 1898 roku wybudowano w Švýcárni nowe toalety z bieżącą wodą, których budowę wspomogło MSSGV.
Od 1900 roku najemcą była Betty Richter z miejscowości Andělská Hora, która wydała 3000 koron na remont obiektu. W 1904 roku Švýcárna posiadała już pięć pokoi z 25 łóżkami na parterze, sześć pokoi z 24 łóżkami na poddaszu i sto miejsc na materacach. Na przełomie września i października obiekt był zamknięty dla turystów i korzystali z niego myśliwi.
MSSGV jeszcze dwukrotnie próbowało wydzierżawić schronisko, ale w końcu zrezygnowało. W 1911 roku na łamach czasopisma „Altvater”, organu towarzystwa MSSGV, ukazała się informacja, że Švýcárna będzie gościć wyłącznie turystów, a dla potrzeb księcia i jego gości na polowaniach będzie służyć niewielki domek myśliwski. W 1918 roku schronisko zamknięto dla ruchu turystycznego i przeznaczono na cele hodowlane i gospodarskie dóbr książęcych Velké Losiny. Co najmniej do 1922 roku turyści mogli z niego korzystać tylko w niektórych miesiącach letnich. Następnie prawdopodobnie zostało otwarte, gdyż organ MSSGV informował, że członkowie towarzystwa mają tam 10% zniżki na noclegi. W 1933 roku najemcą została Marie Mattner zamieszkała na przełęczy Červenohorské sedlo.
Po II wojnie światowej schronisko znacjonalizowano, podobnie jak pozostałe dobra Liechtensteinów[9]. W latach 1952–1953 dokonano znacznej przebudowy. Powstały nowe pokoje, wyremontowano kuchnię i jadalnię[9]. Schronisko stało się wówczas własnością państwowego przedsiębiorstwa Sjednocenè Télevýchovy. W okresie 1984–1987 dokonano kolejnej renowacji obiektu. Wybudowano wówczas asfaltową drogę z połączeniem do Ovčárni[9]. 3 kwietnia 1991 roku schronisko przekazano nieodpłatnie przedsiębiorstwu TJ Rudné doly Jeseník[9][10]. Po zmianach ustrojowych schronisko przeszło w ręce prywatne. 18 czerwca 1993 roku zarządcą schroniska został Rudolf Geppert z miejscowości Lipová-lázně.
Charakterystyka
Schronisko turystyczne Švýcárna to obiekt, położony w najatrakcyjniejszej lokalizacji pasma górskiego Wysokiego Jesionika, na grzbiecie głównym góry Pradziad, ciągnącym się od przełęczy Červenohorské sedlo do przełęczy Skřítek, w pobliżu najwyższych jego szczytów, z widokiem w kierunku najwyższej góry Pradziad oraz dostępem do wielu form wypoczynku oraz turystyki górskiej. Budynek ma rozbudowaną formę architektoniczną, złożoną z dwóch obiektów połączonych łącznikiem, ustawionych na przybliżonym planie prostokąta w rzucie poziomym o wymiarach (35 × 25) m, przykrytych blachą, ze ścianami licowanymi osłonowymi, drewnianymi, poziomymi listwami zewnętrznymi na niemal całej wysokości ścian. Ściany ustawione są na podmurówce z kamieni w technice muru dzikiego. Przy ścianie frontowej od strony północno-zachodniej znajduje się wejście główne w formie dobudowanego przedsionka. Na obu ścianach szczytowych, przy zadaszeniu umieszczono napis z nazwą schroniska ŠVÝCÁRNA. Budynek główny posiada dwie nadziemne kondygnacje: parter oraz pierwsze piętro zlokalizowane w przestrzeni ściętego zadaszenia (poddasze). W dwuspadowym zadaszeniu ponadto umieszczono dymniki zabudowane oknami. Bryła budynku została dostosowana do architektury górskiej oraz wkomponowana w taras ziemny na stoku góry Malý Děd, na którym umieszczono poza budynkiem również niewielki parking dla obsługi schroniska oraz inne dodatkowe obiekty. Parking dla klientów schroniska i turystów znajduje się przy hotelu Figura (4 km na południowy wschód od schroniska). Na parterze zlokalizowano restaurację z możliwością konsumpcji w sezonie letnim przy ustawionych zewnętrznych stylizowanych trzech stołach z ławami.
Od strony północnej schroniska, blisko niego znajduje się źródło o nazwie Pramen U Švýcárny, a przy nim niewielkie parometrowe oczko wodne, obudowane kamieniami w technice muru dzikiego.
Drewniana dzwonnica obok schroniska
7 października 2006 roku wzniesiono obok schroniska drewnianą 8-metrową dzwonnicę, poświęconą ludziom gór, którzy zginęli podczas wypraw, złożoną z trójnogu belkowego ustawionego na kamiennym, stylizowanym postumencie, na którym pod zadaszeniem umieszczono dzwon projektu Otmara Olivy, odlany w Welehradzie (cz. Velehrad).
Do schroniska prowadzi asfaltowa droga o długości około 2,5 km z głównej drogi na trasie Hvězda – Pradziad oraz skrzyżowania o nazwie Praděd (rozc.)[5]. Ponadto do schroniska można dotrzeć dróżką z przełęczy Červenohorské sedlo. Przy schronisku znajduje się skrzyżowanie szlaków o nazwie Švýcárna (tur. chata) z podaną na tablicy informacyjnej wysokością 1315 m.
Schronisko jest otwarte w godzinach 7:30–22:00. Może ono obsłużyć pobyty zbiorowe firm, wycieczki szkolne, zjazdy oraz pobyty świąteczne i sylwestrowe[1]. Schronisko akceptuje turystów ze zwierzętami domowymi (szczególnie z psami)[1]. Dzieciom do lat 3 oferuje się pobyt bezpłatny[1]. W schronisku nie ma stacji Pogotowia Górskiego (najbliższa w Ovčárni, około 3,7 km na południowy wschód, przy drodze Hvězda – Pradziad)[5]. Schronisko znajduje się w enklawie obszaru narodowego rezerwatu przyrody Praděd, powstałego w 1991 roku o powierzchni około 2031 ha, będącego częścią wydzielonego obszaru objętego ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), jest zatem punktem wypadowym dla miłośników przyrody i górskiej turystyki pieszej.
