cieszyn -Wieża Piastowska

Patrząc dzisiaj na Cieszyn, czy też przeglądając dawne widoki widzimy, że nad zróżnicowaną zabudową miasta wznoszą się dwa obiekty - od wschodu wieża kościoła ewangelickiego, zaś od zachodu, wznosząca się wysoko nad Górą Zamkową wieża kamienna, znana powszechnie jako Wieża Piastowska. Budowla ta to jedna z nielicznych, obok kaplicy romańskiej i niedawno odrestaurowanej wieży ostatecznej obrony, pozostałości po średniowiecznym zamku piastowskich książąt cieszyńskich. Chcąc zobaczyć miasto z góry możemy wspiąć się po jej stromych schodach na szczyt, aby cieszyć się pięknym widokiem, czy wypatrywać ulubionych miejsc. Podobnie czyniono i przed wiekami, bo przecież jedną z funkcji tego typu obiektów, była obserwacja okolicznych terenów. Cofnijmy się zatem w przeszłość, aby przybliżyć jej historię.
Po przyłączeniu Śląska w końcu X w. do tworzącego się państwa polskiego, władcy piastowscy likwidują część starszych, zniszczonych jeszcze w IX w. najazdem władcy wielkomorawskiego Świętopełka II, grodów plemiennych / np. Międzyświeć k/ Skoczowa, Podobora - tzw. Stary Cieszyn/, tworząc sieć nowych, mających służyć organizacji państwowej grodów kasztelańskich. Taką sytuację mamy także w Cieszynie, gdzie w 2. poł. X w. powstaje gród, co potwierdzają badania archeologiczne. W XI w., w trakcie zmagań o ziemie śląskie między Polską a Czechami, nastąpił podział dawnego terytorium plemienia Gołęszyców. Śląsk Cieszyński pozostał w granicach Polski, stając się obszarem granicznym. Gród cieszyński zaś, podniesiony do rangi kasztelanii stał się siedzibą wysoko postawionego w ówczesnej hierarchii władzy państwowej kasztelana, pełniąc tę rolę do czasu utworzenia księstwa cieszyńskiego w końcu XIII w., z czym z kolei wiąże się rozwój klasycznego zamku średniowiecznego.
Zamek cieszyński należał wg. systematyki średniowiecznej architektury obronnej do grupy zamków wieżowych. Zamki tego typu powstały w wyniku przekształceń struktury chronologicznie starszych grodów wczesnośredniowiecznych, czy nieco młodszych grodów kasztelańskich. Wiele zamków powstawało też jednak od podstaw, na tzw. surowym korzeniu.
W obrębie grodu chronionego wałem kamienno-ziemnym ok. poł. XI w. powstał kościół grodowy w formie okrągłej, kamiennej budowli z absydą. Ustanowienie kasztelanii jako ośrodka administracji państwowej powinno wiązać się też z budową tzw. palatium czyli budynku reperezentacyjno - mieszkalnego. Znając położenie tego typu obiektów z innych miast Polski jak Kraków, Legnica, Giecz czy Przemyśl, palatium cieszyńskie powinno znajdować się w bliskim sąsiedztwie owego kościoła grodowego. Przeprowadzone kilka lat temu badania radarowe ujawniły prawdopodobne istnienie wydłużonej, czworobocznej konstrukcji kamiennej na zachód od rotundy. Brak jednak dalszych badań nie pozwala stwierdzić nic ponad to. W obrębie grodu kasztelańskiego musiały też istnieć zabudowania związane z codziennym funkcjonowaniem, najpewniej w większości jeszcze drewniane, dla służby, straży, a także kuchnie, łaźnie czy składy zapasów.
Niezwykle ważne w owym czasie były obiekty obronne, a wśród nich cylindryczna wieża ostatecznej obrony, którą autor siedemnastowiecznej panoramy zamku J. W. Früschmann, nazywa "stara wieża" oraz czworoboczna wieża mieszkalno-obronna, określana mianem "wieża wysoka". Ta ostatnia to właśnie wieża piastowska, znajdująca się we wschodniej części bronionego murem obwodowym górnego zamku.
Wzorcem do rozwoju tego typu form, łączących cechy mieszkalne i obronne, były normańskie wieże drewniane otaczane fosą, zwane “mutte”, które przekształcano w murowane donżony (X/XI w.), a dalej w rozwinięte zamki wieżowe z dziedzińcem, kaplicą, budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi. Forma ta szybko rozprzestrzeniła się na obszary innych państw europejskich, docierając w XIII - XIV w. także na teren państwa polskiego, jako czworoboczne, murowane, wielokondygnacyjne obiekty mieszkalno-obronne, umieszczane wewnątrz obwodu obronnego / np. Kraków, Opole, Wrocław, Wleń /. Do grupy tej należy też zaliczyć wieżę cieszyńską.
Kwadratowy trzon wieży o wysokości 29.9 m składa się z czterech części: podziemnej, zagłębionej prawie 6 m poniżej obecnego poziomu terenu i boku 9.45 m , dolnej o wys. 10,4 m i boku szerokości 9.1 m., środkowej o wys. 15 m i szer. 8,5 m oraz górnej, najbardziej rozbudowanej, którą stanowi ponad 4 metrowej wysokości korona, wysunięta poza właściwy trzon wieży, wsparta na kamiennych belkach tzw. kroksztynach. W dolnej partii korony znajdują się otwory zwane machikułami, umożliwiające pionowe rażenie przeciwnika bez potrzeby wychylania się poza mur. Koronę muru wieńczy blankowanie - mur zębatym zwanym też krenelażem. W okresie pełnego średniowiecza całość konstrukcji kryta była wysokim dachem namiotowym, pozostawiając wolnym tylko ganek obronny obiegający od wewnątrz koronę muru, zaś naroża górnej części posiadały wykusze w formie okrągłych wieżyczek. Na narożach znajdowały się również 4 kamienne tarcze z wizerunkami orła piastowskiego, prawdopodobnie dzieło słynnego praskiego warsztatu Piotra Parlera.
Wieża została zbudowana z łamanego piaskowca, pozyskiwanego z niedaleko położonego kamieniołomu w rejonie miejscowości Mistrzowice /obecnie Rep. Czeska/. Cokół wieży, wykończenia naroży ścian oraz konstrukcję nośną korony wykonano z obrobionych ciosów kamiennych. Grubość licowanych obustronnie ścian wieży wynosi w dolnej partii 2,5 m., wyżej, w zależności od umiejscowienia kamiennych schodów, ściany ulegają zwężeniu do szerokości 1,5 m. Wnętrze wieży składa się z siedmiu kondygnacji, wydzielonych poziomami drewnianych stropów wspartych na belkach wpuszczonych w mur. Kondygnacje połączone były w części schodami drewnianymi w części kamiennymi. Schody kamienne powstały dzięki zwężaniu od wewnątrz ścian wieży. Zabieg ten nie tylko odciążał fundamenty, ale spowodował również powiększenie powierzchni użytkowej wnętrza w partii środkowej. Przykładowo, jeśli dolne poziomy posiadają wymiary średnio 4,3 x 4,3 m czyli ok. 17 m2 to poziomy piąty i szósty o bokach 5,7 x 5,4 m posiadają powierzchnię prawie 31 m2 każdy. Różnica ta znajdowała swe odbicie w przeznaczeniu poszczególnych pięter. Najniżej położona część, obecnie podziemna, mogła służyć jako rodzaj lochu, części dolne, mniejsze, jako pomieszczenia gospodarcze, środkowe jako mieszkalne, zaś górna jako obronna. Oświetlenie wnętrza zapewniały otwory okienne różnego kształtu i wielkości, jednakże wąskie, dostosowane do wymogów obronnych. Wydaje się, że zachowane do dziś okna tylko w części pochodzą z czasu budowy wieży. Na przestrzeni wieków różne wydarzenia odciskały swe piętno na jej wyglądzie. Do takich zdarzeń niewątpliwie należały pożary zamku, które miały miejsce między innymi w latach 1484, 1520, 1552, 1570 czy 1603. Ślady pożarów na murach wieży jak i ślady napraw wspomina w austriackich zeszytach komisji konserwatorskiej dr P.P. Gabriel w roku 1869. Tam też zamieszczony jest jeden z nielicznych przekrójów architektoniczny obiektu. Niewątpliwie do największych zniszczeń doprowadził okres wojny trzydziestoletniej, kiedy to w 1647 r. wojska austriackie oblegały zamek piastowski, znajdujący się w rękach załogi szwedzkiej. Wynikiem tego były olbrzymie zniszczenia, które stały się przyczyną stopniowej ruinacji zamku. Wieża jako najwyższy obiekt była szczególnie narażona na ostrzał armatni. Na widokach powstałych po wspomnianym oblężeniu nie widzimy już wieżyczek narożnych oraz wysokiego dachu wieńczącego wieżę. Wydaje się, że nawet cała nadwieszona górna część mogła ulec poważnym zniszczeniom.
Jak dużą rangę posiadała wieża, świadczą różne jej przedstawienia w panoramach miasta czy Góry Zamkowej. Najstarszy znany nam widok Wieży Piastowskiej wraz z kościołem grodowym zamieszczony został w dziele "Cosmographie" z 1541 r., na drzeworycie Sebastiana Münstera. Widzimy na nim wysoką wieżę, zwieńczoną szerszą od trzonu koroną z blankowaniem i wystającym nad koroną wysokim dachem. W partii przyziemia widoczne jest prostokątne wejście. W podobny lecz zdecydowanie bardziej czytelny sposób pokazał wieżę Daniel Meissner w dziele "Sciografia Cosmica" z roku 1637.

dodane na fotoforum: