Jędrzejów

Pierwsze w Polsce opactwo cystersów (1140 r.), miejsce wiecznego spoczynku i kultu bł. Wincentego Kadłubka , który spędził tutaj ostatnie pięć lat życia (1218 - 1223).

Wieś pierwotnie nosiła nazwę Brzeźnica (do dzisiaj tak się nazywa przepływająca przez miasto rzeczka). Na Jędrzejów (Andreovia, czyli Droga św. Andrzeja) przemianowali ją cystersi. Prawdopodobnie nazwa pochodzi od imienia patrona wschodu św. Andrzeja Apostoła.

Klasztor ufundował biskup wrocławski Janik i jego brat Klemens. Konwent cysterski przybył z Burgundii, z opactwa Morimond. Ze względy na wielkie znaczenie tego opactwa nazywano je Morimondus Minor (Morimondem Mniejszym).

Cystersi w połowie lat 60. XII w. zbudowali swój pierwszy zakonny kościół. Na uroczystość konsekracji na przełomie 1166/67 r. przybyli reprezentanci najznakomitszych rodów możnowładczych średniowiecznej Polski, m.in. książęta Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy. Opactwo zostało obdarzone nowymi nadaniami, potwierdzone zostały także wcześniejsze. Poświęcenie kościoła i zjazd możnych były okazją do spotkania cystersów z przedstawicielami Polski, którzy wysoko ocenili działalność klasztoru.

Najbardziej znanym jędrzejowskim mnichem był Wincenty Kadłubek, który przed wstąpieniem do zaoknu zrzekł się biskupstwa krakowskiego. Przypuszcza się, że w Jędrzejowie powstała czwarta księga jego dzieła Kronika Polaków (Chronika Polonurum), cennego źródła do historii państwa polskiego. Postać bł. Wincentego przypomina Kopiec Spotkania. Zakonny kościół również jest obecnie pod jego wezwaniem.

Stopniowo ośrodek cysterski w Jędrzejowie zaczął odgrywać ważną rolę już nie tylko w regionie, ale w skali całej Polski. To właśnie mnisi jędrzejowscy rozwinęli na tym terenie przemysł hutniczy, górniczy oraz szklarstwo, a także zorganizowali dużą bibliotekę. Do końca XV w. cystersi zorganizowali 32 grangie ze spichlerzami, rozwinęli 35 młynów. W Laskowie prowadzili na wielką skalę hodowlę bydła i owiec. W pobliżu klasztoru znajdowało się kilkanaście stawów rybnych.