(1)
Założone ok. 315 p.n.e. przez króla Macedończyków Kassandra i nazwane na cześć jego żony, Tessaloniki, córki Filipa II i siostry Aleksandra Wielkiego. Od 146 p.n.e. miasto należało do państwa rzymskiego, w którym z biegiem czasu stało się jednym z najważniejszych miast. Przez miasto biegł główny szlak komunikacyjny między Rzymem i jego posiadłościami na Wschodzie (Via Egnatia). W mieście powstała jedna z pierwszych gmin chrześcijańskich, do której Święty Paweł skierował dwa ze swoich listów. Miasto było miejscem urodzenia i początkowej działalności Cyryla i Metodego w IX wieku.
Po podziale imperium rzymskiego miasto stało się częścią Bizancjum. W VII wieku odparło oblężenie Słowian. W 904 zostało splądrowane przez Arabów, a w 1185 przez Normanów. W latach 1204–1224 było stolicą łacińskiego Królestwa Tessaloniki, podbite przez władcę Epiru w latach 1227–1242 było stolicą efemerycznego Cesarstwa Tesaloniki. Od 1246 ponownie we władaniu cesarzy bizantyjskich (wpierw cesarzy Nicei). W 1387 zdobyte przez Turków, odzyskane przez Bizancjum w 1405, w 1423 sprzedane Wenecji. W 1430 ostatecznie zdobyte przez Turków po krwawym oblężeniu, było częścią Imperium Osmańskiego przez następne pięć stuleci. Przez prawie cały okres swej historii stanowiło metropolię znacznie przekraczającą swym przyciąganiem dzisiejsze granice państwowe. Na początku XX wieku miasto było głównym ośrodkiem działań Młodych Turków, w Salonikach urodził się Kemal Atatürk. Podczas wojen bałkańskich zajęte przez Grecję 8 listopada 1912, choć wojska bułgarskie, tocząc zacięte walki, dotarły na przedmieścia Salonik.
W 1915 podczas I wojny światowej w mieście wylądowała armia Ententy, która następnie rozpoczęła próby natarcia przeciwko Bułgarii. Przełamanie obrony państw centralnych udało się dopiero w 1918, po latach bezowocnych walk. W 1917 miasto zniszczył pożar. Wybuchł przypadkowo i strawił przede wszystkim dzielnice zamieszkiwane przez ludność żydowską, czyniąc bezdomnymi znacznie ponad 50 tysięcy ich mieszkańców[7]. Odbudowano je na nowoczesnym planie europejskim, w dużej mierze niszcząc historyczny wygląd Salonik. Pożar zapoczątkował emigrację licznych rodzin żydowskich do Palestyny.
Z dokumentacji wynika, że w 1913 roku Saloniki zamieszkiwało 157 889 osób, z czego 61 439 Żydów, 45 889 Muzułmanów, 39 956 wiernych kościoła greckiego, 6263 wiernych kościoła bułgarskiego, 2721 Cyganów, 1621 osób innych narodowości lub wyznań.
Następnie, w wyniku wymiany ludności między Grecją i Turcją po 1922 do miasta napłynęły masy greckich uchodźców z centralnej i wschodniej części obecnej Turcji. Ludność muzułmańską przesiedlono z Salonik do Turcji. Niektóre przesiedlenia przybierały brutalny charakter. Według dokumentacji strony greckiej miało miejsce m.in. ludobójstwo Greków pontyjskich, w prowincji Trapezunt, analogiczne z rzeziami Ormian. Do Salonik chroniła się też część greckiej, żydowskiej i ormiańskiej ludności ocalałej ze spalonej przez Turków Smyrny (miasta na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego). W latach 1923-1930 znaczną część ludności słowiańskiej stopniowo wysiedlano, głównie do Bułgarii, jednocześnie przyjmując bułgarskich Greków[9]. Pozostała tu, na swe życzenie, ta ludność słowiańskojęzyczna, którą urzędowo uznano za slawofońskich Greków, czyli potomków greckich rodzin, przymusowo slawizowanych w przeszłości. W konsekwencji, obligatoryjnie zmieniono zapis ich nazwisk, z powrotem na brzmienie greckie. Zhellenizowano szkolnictwo.
W latach 1941–1944 miasto, dawniej nazywane przez Żydów "Drugą Jerozolimą", znalazło się pod okupacją niemiecką. Wymordowano wtedy prawie 60 tys. salonickich Żydów (97% społeczności żydowskiej miasta).
W okresie okupacji niemieckiej Grecja i sąsiednia Jugosławia wyróżniały się prężnym ruchem oporu. W Salonikach jego bohaterem został wybitny sportowiec i konspirator Jerzy Iwanow-Szajnowicz. Traktują o nim m.in. książka i film "Agent nr 1". Największa do niedawna hala sportowa Salonik nazwana została Ivanofo. Iwanow jest bohaterem tak dla polskiego, jak i greckiego narodu.
