Grodzisko Szurpiły

Za czasów Jaćwieskich następuje największy rozkwit osady. Gród pełni bardzo ważną funkcję osadniczą, obronną i kultową. W skład grodu, który miał charakter warowni obronnej, wchodziły: góra Zamkowa, Kościelna i Cmentarna, okoliczne jeziora i osady nad jeziorami. Na Górze Cmentarnej znajdowały się groby Jaćwingów, a na Kościelnej świątynie. W XII/XIII w. szurpilski system obronny został udoskonalony na wzór warownych grodów sambijskich i kurońskich. Powstały  wówczas nowoczesne wały skrzyniowe, kopce strażnicze oraz system grobli, a pomiędzy Zatoką Jodel i jeziorem Tchliczysko pogłębiono wąwóz tak, aby powstał kanał łączący oba jeziora. Nad wąwozem zbudowano most spinający gród z największą z osad. Uzupełnieniem umocnień były dwie groble łączące wyspę Pustelnia z tzw. Trzecim Polem oraz z północnym brzegiem jeziora, co umożliwiało spiętrzanie wód wokół Góry Zamkowej. System obronny uzupełniały strażnicze wieże na wyspach jezior Szurpiły i Jeglówek. Gród ten egzystował do XIII wieku kiedy to Jaćwingowie zniknęli.
Najnowsze badania archeologiczne prowadzone w latach 2007-2009 przez archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego wskazują, że być może pod koniec IX w. władzę w Szurpiłach przejęli Waregowie, ci sami którzy zakładali Ruś Kijowską. Jeszcze do niedawna uważano, że Góra Zamkowa była ostatnim bastionem obrony społeczności jaćwieskiej przed najazdem Krzyżaków w 1283 r. ale badania archeologiczne nie potwierdzają, aby jakieś wojska zdobywały Szurpiły w tym czasie, brak śladów większej bitwy rozegranej na Górze Zamkowej, która to miała dokonać kresu Jaćwieży.
W Latopisie Wołyńskim pod rokiem 1273 zanotowano imię jaćwieskiego posła Szjurpy . Pewnie był kimś znacznym, ponieważ uczestniczył w poselstwie na Ruś negocjującym zawarcie pokoju. Książę ten prosił, by oddziały ruskie dalej już nie szły. O dziwo, prośba została spełniona, najprawdopodobniej dlatego, że za Jaćwingami stało wojsko litewskie, a Ruś nie była już taką potęgą, a było może tak, że niektórzy Jaćwingowie dogadali się z Litwinami, stąd pojawiająca się w przekazach ruskich informacja o tym, że niektórzy uciekali na Litwę. W tym samym czasie źródła krzyżackie mówią o przesiedleniach na Sambię. Jedno jest pewne w XIII w. Szurpił nikt nie zdobywał i nie rozegrały się tam żadne większe bitwy.
Dlaczego więc ludzie, którzy włożyli tyle wysiłku w zapewnienie sobie bezpieczeństwa, wybudowali potężny gród, prowadzili bardzo zaawansowane prace inżynieryjne i byli doskonale przygotowani do walki - opuścili swoje siedziby dobrowolnie ?


https://www.garnek.pl/vinga